Historie

Onze gemeente en haar kerkgebouw hebben een rijke geschiedenis.

Scherpenisse is gelegen op het eiland Tholen. Vanouds was Scherpenisse zelf ook een eiland, net als de buurgemeenten Sint-Maartensdijk en Poortvliet.  Op den duur is dat alles door inpoldering bij elkaar geworden tot het huidige eiland Tholen. Scherpenisse is van het eiland het oudste dorp.

Ontstaan
Al vroeg is hier een christelijke gemeente ontstaan. In een oorkonde van 1203 wordt ene Baldewinus genoemd als geestelijke van Scarpenesse zoals Scherpenisse toen heette. Er moet toen ook een kerk zijn geweest. Daar zijn evenwel geen gegevens van bekend. Niet veel later is ook een kerk gesticht in Westkerke dat nu slechts een buurtschap is. Deze gemeente is tot 1816 burgerlijk zelfstandig geweest en was ook in bezit van een kerk die gewijd was aan de heilige Adrianus.

Deze kerk is in het begin van de 80-jarige oorlog verwoest en rond 1600 afgebroken waarbij de leien naar Scherpenisse kwamen voor herstel aan het dak van de kerk aldaar. De toren is toen gedeeltelijk hersteld en nog blijven staan tot 1825. Daarna is deze langzaam steen voor steen afgebroken omdat een bewoner van Westkerke er zijn woning van mocht bouwen. Een fraai drieluik van het altaar (ca.1525) uit het oude kerkje hangt in het oude stadhuis van Tholen. Dat heeft de beeldenstorm overleefd. Daar vanaf die tijd de leden van de raad van Westkerke geen eigen bank in hun kerk meer hadden werd een bocht (een overhuifde bank) in de kerk van Scherpenisse voor hen gereserveerd.

Gebouw
Het huidige kerkgebouw te Scherpenisse dateert uit de vijftiende eeuw en is gewijd aan de maagd Maria. De oudste grafsteen in de kerk, die uit 1441 dateert, herinnert aan die periode. Aanvankelijk was er een schip zonder zijbeuken dat los stond van de toren. In 1462 werd land gekocht om een koor te bouwen. Langzamerhand is het geworden tot een indrukwekkende kruiskerk. De kerk in volle luister is te zien op een gravure uit de 17e eeuw in de Cronijk van Zeeland van M. Smallegange.

Verval Toren
De toren is echter nooit tot de oorspronkelijk bedoelde hoogte gekomen. Bij de bouw ervan zakte hij mogelijk reeds scheef zoals thans duidelijk te zien is. Maar ook de financiële middelen  ontbraken mogelijk om de toren af te maken. In 1538 is het oude dorp totaal uitgebrand. Het dorp, dat aanvankelijk de kerk in het middelpunt had, is daarna opgebouwd tussen kerk en de haven (dat inmiddels ook verleden tijd is). Later, in 1645 en 1671 zijn er zware overstromingen geweest. Redenen te over om de opbouw van de toren te beperken tot het huidige gedrongen bouwwerk.

De kerk was voor de gemeente ruim genoeg. De geringheid van de kerkelijke gemeente en de geringheid van financiële middelen vanwege eerder genoemde rampen waren debet aan het verval van het kerkgebouw. In 1685 dreigden pilaren op het koor te storten. In de notulenboeken van het dorpsbestuur wordt rond 1750 geklaagd over kalk en steen dat valt en ds. M. Janssen durfde niet meer te preken met dat gevaar boven zijn hoofd. Besloten is toen om de kerk gedeeltelijk af te breken. Het koor en de zijtransepten die het kruis vormden zijn toen in 1753 afgebroken. De opening die daarbij ontstond is gesloten met een muur met een groot raam dat bij de grote restauratie van 1971-1974 is dichtgemetseld. In diezelfde periode is ook de huidige consistoriekamer gebouwd.

Torenklok
Het oudste voorwerp van de kerk is de torenklok. Er moeten er vroeger drie hebben gehangen. De zwaarste klok hangt er nog. Deze klok dateert van 1484 en is gegoten door de Mechelse klokkengieter Symoen Waghevens. Deze is aan de klokkenvordering gedurende de tweede wereldoorlog ontkomen.

Tiengebodenbord
Ook van oude datum is het tiengebodenbord dat in 1581 is vervaardigd en aan twee zijden is beschilderd. Aan de voorzijde de wet zoals die te vinden is in Exodus 20. Op de achterzijde de wet zoals die wordt uitgelegd in het Nieuwe Testament.

Preekstoel
De preekstoel dateert van 1616 en is vervaardigd door Nicolaas Joossen. De kansel is geplaatst op een basement van een oud doopvont.

Kroonlampen
De kroonlampen zijn geschenken van ene Adrianus Florianus en oud koster-schoolmeester Johannes Rosevelt en ze dateren resp. van 1654 en 1787.

Wijding
De kerk in oude luister is ooit gebouwd voor de Rooms Katholieke eredienst. De kerk viel onder het decanaat Zuid Beveland. De kerk was aan Maria gewijd. Er bevonden zich in de kerk ook kapellen die gewijd waren aan St. Anna, St. Barbara, St. Jan en het Heilig Kruis. Twee altaarstenen die zich op de vloer van de kerk bevinden herinneren daar nog aan. Een van de altaarstenen die zich bij de kansel bevindt is als zerk hergebruikt. Op een grafsteen in de kerk is te lezen ‘Bidt voor de siele’. Bij één van de restauraties van de kerk zijn er op enkele pilaren ook nog wijdingskruisen gevonden die later weer zijn ondergekalkt.

Reformatie
De Reformatie kwam in Scherpenisse vergeleken met de rest van ons land al vrij vroeg van de grond. De eerste voorganger die de reformatorische beginselen preekte was Jan Versteech. In 1567 viel pastoor Versteech van de moederkerk af en verkondigde de leer van de Reformatie. In 1568 werd hij met vele anderen door het banvonnis getroffen.

Predikantenlijst
Vele predikanten hebben sinds de Reformatie de gemeente gediend. Hieronder treft u ze in chronologische volgorde aan. Er zijn mannen van naam bij geweest, zoals Carolus de Maets die hoogleraar werd en betrokken was bij de totstandkoming van de Statenvertaling. Ook zo’n man van naam was Johannes Florianus die in het martelarenboek te vinden is. Hij moest vanwege zijn prediking van de reformatorische leer de marteldood sterven. In 1585 is hij namelijk gemarteld met de verdrinkingsdood.